Bajkoterapia z dziećmi ze spektrum

„

To co wystaje poza szereg i dlatego jest nienormalne, niekoniecznie musi być gorsze” – Hans Asperger

Według ICD 10 autyzm znajduje się w rozdziale: V. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania (F00–F99) F. 84. Co ważne, autyzm to nie choroba, to całościowe zaburzenie rozwojowe; obecnie używa się określenia spektrum zaburzeń autystycznych. Wpływa na wiele aspektów funkcjonowania dziecka, jednak wyróżnia się trzy główne obszary:

– społeczny,

– komunikacyjnym

– oraz zachowania (np. stereotypie) – czyli tak zwaną triadę autystyczną.

Do dziś nie wiadomo, dlaczego powstają i skąd się biorą zaburzenia ze spektrum autyzmu; jak wielu lekarzy tak wiele teorii na ten temat. Jedne mówią o zaburzeniach genetycznych, inne o czynnikach zewnętrznych, które miały wpływ na matkę w czasie ciąży, a co za tym idzie na płód, jeszcze inne mówią o uszkodzeniach okołoporodowych. Dzieci ze spektrum są w wielu aspektach bardzo do siebie podobne chociaż tak naprawę, każde dziecko autystyczne jest inne; zaburzenia w konkretnej sferze mogą mieć inny stopień nasilenia. Dlatego tak ważne jest poznanie dziecka i dobranie odpowiedniej dla niego terapii a im szybciej zdiagnozujemy autyzm tym szybciej pomożemy dziecku.

 Autyzm można go podzielić na:

– Autyzm dziecięcy – wg najnowszych zapisów w klasyfikacji, to nieprawidłowy lub zaburzony rozwój dzieci we wczesnym dzieciństwie.

– Autyzm atypowy – nieprawidłowy rozwój występuje u dzieci starszych niż trzy lata. Jeżeli chodzi o trzy strefy, w których dochodzi do zaburzeń w autyzmie atypowym brak jest bardzo widocznych odchyleń (w jednej lub dwóch sferach w pozostałych takie same jak przy autyzmie). Może występować u osób ze specyficznym zaburzeniem mowy.

– Zespół Aspergera – to zaburzenie, które mieści się w spektrum autyzmu (właściwie w Stanach już nie rozróżnia się osobno autyzmu i zespołu Aspergera; aktualnie stosuje się jedynie skalę stopniowania autyzmu). To upośledzenie w aspekcie umiejętności społecznych, komunikacyjnych; dzieci ZA mają bardzo szczególne zainteresowania wręcz natręctwa, schematyczność w zachowaniach i brak elastyczności. Dużą rolę odgrywają również powtarzalne rytuały.

– Do spektrum Autyzmu zalicza się również zespół Retta (dotyczy tylko dziewczynek) oraz inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne.

 Dzieci ze spektrum nie widać na pierwszy rzut oka; nie są zdeformowane, nie mają dziwnych oczu, nie wyglądają inaczej – fizycznie niczym nie różnią się od dzieci neourotypowych. To co je odróżnia to, to, że inaczej postrzegają świat: jego barwy, dźwięki, zapachy czy smaki. Ich zmysły odbierają na innych falach a mózg ma „inne oprogramowanie”. Dzieci neurotypowe spotykają na swojej drodze rozwojowej wiele trudności jak np.: nieśmiałość, lęk, lęk separacyjny, brak wiary we własne siły. Jeśli dodamy to tego nadwrażliwość, braki w funkcjonowaniu społeczno – emocjonalnym (brak umiejętności rozpoznawania i rozumienia myśli, przekonań czy intencji tzw. teorii umysłu), nieumiejętne nawiązywanie kontaktów społecznych czy nieadekwatne reakcje, mamy zawiłą ścieżkę rozwojową dziecka ze spektrum. Dlatego tak bardzo ważne jest szybkie zdiagnozowanie dzieci oraz dobranie odpowiedniej terapii, gdyż tylko tak możemy osiągnąć pożądane efekty. Tak naprawdę nie ustalono metody terapeutycznej, która będzie uniwersalna dla wszystkich dzieci ze spektrum – ponieważ, każde rodzi się jako indywiduum. Na rynku dostępny jest cały wachlarz różnych terapii, które rodzice wraz z zespołem psychologów czy psychiatrów mogą dobrać dla swojego dziecka. Do najpopularniejszych można zaliczyć np:

– behawioralna

– hipoterapia

– dogoterapia

– biofeedback

– muzykoterapia

– jak również rożne metody niedyrektywne. Do wyżej wymienionych rodzajów terapii należy dodać również znaną na całym świecie biblioterapię (Polsce bardziej znana jako bajkoterapia). Czym zatem jest biblioterapia i dlaczego jest tak pomocna?

                   Biblioterapia to jedna z gałęzi arteterapii; można powiedzieć, że jest to pewnego rodzaju wykorzystanie książek w celu naprawy jakieś problemu (w psychoterapii od lat jest stosowana jako forma wsparcia psychicznego). Magia terapeutyczna książek polega na tym, że dziecko utożsamia się z bohaterem, jest w stanie odnaleźć w nim cząstkę siebie, swoich emocji i problemów. Słuchając opowiadania i tego jak bohater radzi sobie z trudną sytuacją, jest w stanie zrozumieć, że samo też może sobie z tym poradzić. Utwory dają dzieciom gotowce na rozwiązywanie problemów, trudnych sytuacji, pozwalają spojrzeć inaczej i podpowiadają jak samemu sobie poradzić. Bajki wyposażają dzieci w umiejętność pozytywnego myślenia, pomagają podbudować swoją samoocenę, uczą wyrażania emocji i uczuć. Dzięki biblioterapii dzieci mogą nauczyć się, jak usuwać niepokoje poprzez określony, nowy schemat myślenia a to daje im wachlarz nowych zachowań, które mogą później wykorzystać w życiu.

 Biblioterapia może wspierać rozwój dziecka z autyzmem i przygotować go do tego, aby był aktywnym uczestnikiem życia. Jednakże najpierw trzeba dziecko odpowiednio do tego przygotować. Dzieci ze spektrum (zwłaszcza dzieci z Zespołem Aspergera) nie rozumieją metafor, przenośni; nie są w stanie wyobrazić sobie pewnych obrazów czy sytuacji. Dlatego zanim przejdziemy do terapii książką należałoby dziecko odpowiednio do tego przygotować. Wytłumaczyć, że to co czytamy nie dzieje się naprawdę, że postaci są wymyślone tylko problem jest prawdziwy. Na samym początku pracy z biblioterapią można sięgnąć po utwory, w których występują ludzie dopiero później przejść do zwierzątek, magicznych postaci czy mówiących roślin. Pamiętajmy, że dzieci autystyczne przyjmują wszystko „zero jedynkowo”, dlatego tak ważne jest, wprowadzenie zanim zaczniemy korzystać z biblioterapii. Należy również pamiętać o odpowiedniej atmosferze podczas terapii bajką:

– Odizolowanie od hałasów, dźwięków które mogą rozpraszać

– Odpowiednie przygotowanie miejsca siedzącego do terapii: czy powinno być miękko czy bardziej twardo.

– Dziecko, które potrzebuje do stymulowania powinno mieć taką możliwość w zależności czego potrzebuje: czy to poprzez przykrycie dociążeniem (kołnierz, kołdra, kamizelka), gniotkami, piłeczkami z wypustkami.

– Trudne słowa czy niezrozumiałe zwroty powinny być dopasowane do dziecka i przedstawione mu w sposób dla niego zrozumiały.

– Długość bajki powinna być dopasowana do wieku i możliwości dziecka.

– Należy jeszcze pamiętać o tym, że dzieci ze spektrum reagują nieadekwatnie do sytuacji, dlatego jeśli czytamy bajkę, bardzo emocjonalną należy dopasować do tego odpowiedni ton głosu oraz przygotować się na reakcję dziecka.

Praca z bajką

 Jak rozpocząć pracę z bajką? Na pierwszy raz warto jest zainteresować dziecko samą książką; jakie ma kolory, fakturę – dać dziecku do ręki, żeby mogło się z nią zapoznać. Terapeuta powinien w tym czasie bacznie obserwować reakcje dziecka, żeby w porę wychwycić wszelkie niepokojące symptomy. Kolejnym etapem jest zachęcenie do słuchania; zaczynamy od króciutkich tekstów. Z czasem można wprowadzić do terapii różne przedmioty np. codziennego użytku; pacynki, maskotki. Należy pamiętać, że po bajce nie pytamy czy dziecku się podobała – powinniśmy skupić się na tym jak bohater poradził sobie z danym problemem i czego dziecko się dzięki temu nauczyło. Kolejnym etapem jaki możemy wprowadzić do terapii bajką jest połączenie tekstu z muzyką. Na przykład podczas bajek relaksacyjnych można wykorzystać spokojne utwory, które wzmocnią efekt bajki (ale tylko w przypadku, kiedy dzieciom nie przeszkadza muzyka i nie są nadwrażliwe na poszczególne dźwięki). W niektórych bajkach terapeutycznych dopuszcza się sporządzenie rysunku po przeczytaniu.

Z bajką i kartami

Biblioterapia to ten rodzaj terapii, który pomaga dzieciom w każdym wieku; zresztą wykorzystywana jest nie tylko do terapii dzieci, ale również i dorosłych. Świat stworzony przez pisarza jest magiczny, ale bardzo przypominający nasz realny, dlatego tak łatwo przychodzi z pomocą.             Ja osobiście pracuję z dziećmi ze spektrum zarówno z bajką jak i kartami; opracowałam własny program i pewien schemat – sposób w jaki udaje mi się trafić do dzieci i ich potrzeb. Bardzo chwalę sobie ten rodzaj terapii i serdecznie polecam każdemu.